Giới thiệu
Phủ đường Ninh Hòa, tọa lạc tại phường Ninh Hiệp, thị xã Ninh Hòa, Khánh Hòa, là trụ sở hành chính cấp huyện từ thời vua Gia Long đến Minh Mệnh (1820-1831). Công trình kiến trúc truyền thống vùng đồng bằng Khánh Hòa, mái ngói âm dương trang trí hoa văn cổ kính, kết hợp nét kiến trúc thành cổ Huế, vừa trang nghiêm vừa mang giá trị nghệ thuật cao.
Tòa nhà chính gồm ba gian: gian giữa là nơi làm việc của Tri phủ, hai gian bên làm việc của nha lại, với nội thất phục chế trưng bày bàn ghế, trang phục tri phủ, binh khí cổ cùng các hiện vật minh họa sinh hoạt công đường xưa.
Lịch sử hình thành:
Phủ đường ghi dấu nhiều sự kiện lịch sử quan trọng, nổi bật nhất là 2 sự kiện:
*Sự kiện thứ nhất
Năm 1930, đồng thời với việc thành lập Đảng bộ tỉnh Khánh Hòa thì Đảng bộ huyện Tân Định cũng được thành lập, do đồng chí Lê Dung, Tỉnh ủy viên Tỉnh ủy lâm thời phụ trách. Thực hiện quyết định của Xứ ủy Nam Kỳ, trên cơ sở đánh giá cao phong trào cách mạng của huyện Tân Định, Tỉnh ủy lâm thời Khánh Hòa chỉ thị cho Đảng bộ Tân Định huy động quần chúng biểu tình đấu tranh hưởng ứng phong trào ở Nghệ An.
Đêm ngày 15/7/1930, hơn 500 quần chúng ở các khu vực Hòn Khói, Suối Ré, Xuân Hòa, Điềm Tịnh, Phước Đa, Quan Đông, Phước Thuận…bí mật tập trung tại phía Bắc núi Ổ Gà để chuẩn bị biểu tình. Khoảng 5 giờ sáng ngày 16/7, đoàn biểu tình tiến vào Quốc lộ I (đoạn ngã ba quốc lộ I lên Bệnh viện thị xã hiện nay) đi đầu là 5 phụ nữ: Nguyễn Thị Miến, Nguyễn Thị Chuột (ở Hòn Khói), Nguyễn Thị Thích, Mai Thị Tý, Huỳnh Thị Sương (ở Suối Ré). Các chị chia nhau cầm cờ, khẩu hiệu, đánh trống lệnh và đi trước đoàn người là đồng chí Dương Chước cầm còi chỉ huy. Đi sau là công nhân làm muối, ngư dân, nông dân, thợ thủ công, người buôn bán nhỏ từng đoạn đều có tự vệ như ông Ngô Như (Hòn Khói), Nguyễn Bá (ở huyện lỵ). Trời vừa rạng sáng, đoàn biểu tình trương cờ và khẩu hiệu kéo vào trung tâm huyện lỵ, còi thổi, trống dục liên hồi, vừa đi vừa hô khẩu hiệu vang dội, nhân dân đổ ra đường xem đông nghẹt. Các khẩu hiệu được hô vang:
– Đả đảo Đế quốc Pháp và Nam Triều phong kiến!
– Ủng hộ phong trào công nông Nghệ -Tĩnh!
– Đả đảo khủng bố!
– Giảm sưu thuế!
– Bỏ thuế chợ, tăng giá lúa!
– Ủng hộ Liên bang Xô -Viết!
Nhiều người hưởng ứng rất nhiệt tình, họ kéo nhau đi cùng đoàn biểu tình và cùng hô vang khẩu hiệu, đoàn biểu tình mỗi lúc một đông, lên đến cả ngàn người, khí thế mỗi lúc một mạnh. Đoàn biểu tình tiến vào Huyện đường, Tri huyện Đinh Bá Cẩn và bọn nha lại khiếp sợ không dám có hành động gì chống đối. Đoàn biểu tình đứng kín trước sảnh đường, đồng chí Dương Chước và hai tự vệ bước vào công đường đưa bản yêu sách cho viên Tri huyện và nói rõ mục đích, ý nghĩa của cuộc biểu tình. Tri huyện Đinh Bá Cẩn hoảng sợ, phải tiếp nhận bản yêu sách, y vừa ký vừa run lập cập. Một nhóm tự vệ khác mở cửa đề lao thả những người tù bị bắt giam.
Giành được thắng lợi, đoàn biểu tình tỏa ra đường diễu hành qua phố rồi tập trung trước chợ Dinh làm lễ mít tinh. Nhân dân trong khu phố và đồng bào đang mua bán trong chợ đến nghe rất đông. Đồng chí Dương Chước đứng lên vạch rõ âm mưu, tội ác của bọn thực dân, phong kiến, đồng thời nói vắn tắt chủ trương, đường lối của Đảng Cộng sản Việt Nam, kêu gọi đồng bào đoàn kết đứng lên đấu tranh chống ách áp bức bóc lột. Với sự kiện trọng đại này, trong Báo cáo hàng năm (6/1930 – 5/1931) của Công sứ Pháp đã thú nhận: “Ngày 16/7/1930, từ 6 đến 7 giờ sáng, một đoàn từ 700 đến 1000 người bắt giữ tại huyện đường viên tri huyện Tân Định (Ninh Hòa). Họ thả người bị bắt duy nhất ấy, sau khi bắt buộc ký vào bản bãi bỏ các sắc thuế. Cuộc biểu tình gồm một số lớn người Bá Hà. Đi đầu cuộc biểu tình là trống và cờ đỏ búa liềm. Một số tương đối lớn phụ nữ đi đầu cuộc biểu tình”.
Thắng lợi của cuộc biểu tình ngày 16/7/1930 là dấu son chói lọi mở đầu thời kỳ đấu tranh cách mạng rạng rỡ của Đảng bộ và nhân dân huyện Ninh Hòa. Tinh thần ấy tiếp tục lan tỏa và tạo tiền đề làm nên thắng lợi vẻ vang trong hai cuộc kháng chiến chống thực dân Pháp và đế quốc Mỹ của huyện. Để đánh dấu sự kiện trọng đại này, Tỉnh ủy, Hội đồng nhân dân tỉnh Khánh Hòa ra Nghị quyết, lấy ngày 16/7 hàng năm làm “Ngày truyền thống đấu tranh cách mạng của Đảng bộ và nhân dân tỉnh Khánh Hòa”.
* Sự kiện thứ hai
Năm 1931, huyện Tân Định và 03 tổng của huyện Quảng Phước được sát nhập thành Phủ Ninh Hòa, huyện đường Tân Định trở thành Phủ đường Ninh Hòa.
Tháng 8/1945, cuộc khởi nghĩa ở Vạn Ninh bùng nổ và giành thắng lợi mở màn cho khí thế cách mạng ở Khánh Hòa. Phong trào cách mạng giành chính quyền ở Phủ Ninh Hòa lên cao, mà điểm mở đầu là khu Hòn Khói vào sáng ngày 15/8/1945. Sau thắng lợi ở Hòn Khói, cuộc khởi nghĩa nổ ra liên tiếp ở các làng Phước Thuận, Nội Mỹ…nơi tiếp giáp với tổng Phước Thiện rồi lan ra khắp các khu vực lân cận. Đến ngày 16/8/1945, nhân dân Ninh Hòa nổi dậy khởi nghĩa giành chính quyền ở hầu hết các vùng nông thôn.
Sáng ngày 17/8/1945, hàng vạn nhân dân các làng xung quanh phủ lỵ đổ ra đường, trương cờ và khẩu hiệu biểu tình rồi từ các ngả đường kéo vào phủ lỵ. Đoàn biểu tình phía Đông và phía Đông Bắc kéo vào Trường Tiểu học Pháp – Việt, khu phố Ninh Hòa tràn ngập trong biển người, cờ đỏ sao vàng rợp trời; tiếng trống, tiếng hô khẩu hiệu vang lên, rầm rập tiến vào Phủ đường, Tri phủ Hồ Hưng mang giấy tờ ấn tín và 800 đồng Đông Dương đã chuẩn bị sẵn ra giao cho đại diện của Việt Minh. Sau đó, đoàn biểu tình tập trung tổ chức mít tinh tại Sân vận động cạnh Phủ đường (nay là Trung tâm Văn hóa-Thể thao thị xã). Cuộc mít tinh biến thành cuộc vũ trang tuần hành, tỏa về lại các khu vực với khí thế phấn khởi tràn ngập xóm làng.
Sau khi giành thắng lợi trong cuộc Cách mạng tháng Tám năm 1945, Ủy ban Cách mạng lâm thời Phủ Ninh Hòa đóng tại Phủ đường Ninh Hòa. Ngày 02/9/1945, các cán bộ cách mạng và nhân dân địa phương đã tập trung về Phủ đường để nghe qua Radio bản Tuyên ngôn độc lập khai sinh ra nước Việt Nam Dân chủ Cộng hòa do Chủ tịch Hồ Chí Minh đọc tại quảng trường Ba Đình (Hà Nội).
Phủ đường Ninh Hòa cũng là nơi Ủy ban Cách mạng lâm thời Phủ Ninh Hòa đã tổ chức phát động các phong trào yêu nước như: Tuần lễ vàng, Quỹ độc lập, Hũ gạo kháng chiến, Hũ gạo nuôi quân… trong những ngày đầu giành độc lập.
Ngoài ra, Phủ đường Ninh Hòa cũng là nơi diễn ra các sự kiện khác như: Nơi thành lập và đóng quân của Bộ chỉ huy Tiền phương Mặt trận Nha Trang và Tây Nguyên; nơi nhân dân tập trung để nghe đồng chí Lê Văn Hiến đọc thư Bác gửi cho đồng bào, chiến sĩ Khánh Hòa; nơi tiến hành Tổng tuyển cử bầu Quốc hội nước Việt Nam; nơi đồng chí Võ Nguyên Giáp đến làm việc và sinh hoạt trong thời gian kiểm tra tình hình chiến đấu của quân và dân Khánh Hòa…
Ngày 21/8/2000, Bộ Văn hóa – Thông tin (nay là Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch) ban hành Quyết định số 16/2000/QĐ-BVHTT, xếp hạng Phủ đường Ninh Hòa là di tích lịch sử – văn hóa Quốc gia, khẳng định giá trị to lớn của di tích này.
Ngày nay, Phủ đường Ninh Hòa được bảo tồn, trưng bày hiện vật và hình ảnh sinh động, trở thành điểm đến văn hóa lịch sử nổi bật, giáo dục truyền thống cho thế hệ trẻ và khách tham quan.
Địa chỉ: 999 Trần Quý Cáp, P. Ninh Hiệp, thị xã Ninh Hòa, Khánh Hòa
Place ID: ChIJ644Qia8_cDER9bVlKny2Dok
#vanhoa #ditichlichsu #phuduongninhhoa #vanhoatruyenthong #vanhoanhatrang #vanhoakhanhhoa #historicalsite #culture
