Giới thiệu
Văn miếu Diên Khánh tọa lạc trên khu đất rộng 1.500m² tại Tổ dân phố Phú Lộc Tây 1, thị trấn Diên Khánh.
Văn miếu Diên Khánh là nơi thờ Đức Khổng Tử – người sáng lập Nho giáo – cùng các bậc hiền triết và học trò của ông. Đây cũng là nơi sinh hoạt của giới nho sĩ, khoa mục địa phương, nhằm tôn vinh những người đỗ đạt trong các kỳ thi khoa bảng.
Tại Khánh Hòa, ngoài Văn miếu Diên Khánh, còn có Văn chỉ Ninh Hòa và Văn chỉ Vĩnh Xương. Trong đó, Văn miếu Diên Khánh được xếp hạng di tích quốc gia, hai văn chỉ còn lại là di tích cấp tỉnh.
Lịch sử hình thành
Văn Thánh đầu tiên ở Khánh Hòa được xây dựng vào năm nào? Qui mô như thế nào? Hiện nay, chúng tôi chưa tìm thấy tư liệu lịch sử nào ghi rõ. Tuy nhiên, trong “Hoàng Việt nhất thống dư địa chí” của Lê Quang Định, ở phần trạm Hòa Mỹ (phần chữ Hán) có đoạn nêu: “Nhị thập tầm chí Toàn Thạnh cự dịch, lưỡng bàn khô, thổ hữu cư dân trù mật, tây biên bát thập tầm tiền triều ký lục dinh dinh tại thử, nhất bách cửu thập tầm chí cựu Văn Thánh miếu, Kim miếu di kiến tại Diên Khánh thành phụng tự”.
Như vậy, trước khi vua Gia Long lên ngôi (năm 1802), ở dinh Thái Khang đã có Văn miếu hàng tỉnh đặt tại xã Phước An, gần lỵ sở dinh Thái Khang, sau này là Văn chỉ Ninh Hòa, thôn Phước Lý, xã Ninh Bình, thị xã Ninh Hòa.
Năm 1793, Nguyễn Ánh (sau này là vua Gia Long) đã cho xây Thành Diên Khánh thuộc địa phận hai xã Phú Mỹ và Trường Thạnh, huyện Phước Điền, phủ Diên Khánh, dinh Bình Khang, giao cho Nguyễn Văn Thành trấn thủ. Sau đó, ông cho dời lỵ sở của dinh cũ từ xã Phước Đa, huyện Quảng Phước, phủ Bình Khang về Thành Diên Khánh và đây trở thành trung tâm chính trị, quân sự của dinh Bình Khang. Theo sách Đại Nam nhất thống chí của Quốc sử quán triều Nguyễn chép: “Văn Miếu: ở xã Phú Lộc, phía Tây tỉnh thành, dựng năm Gia Long thứ 2 (1803), trùng tu năm Tự Đức thứ 2 (1849)”. Như vậy, Văn miếu Diên Khánh được dựng năm 1803. Văn miếu Diên Khánh còn có các tên gọi khác: Văn miếu Trấn Bình Hòa; Văn miếu Khánh Hòa; Văn thánh miếu Khánh Hòa.
Năm 1948, trong cuộc kháng chiến chống thực dân Pháp, quân Pháp thấy được vị trí quan trọng của địa thế Văn miếu, chúng đóng quân nơi đây và có ý định xây dựng thành một đồn binh. Không để cho địch lợi dụng, các hào lão đã thực hiện “tiêu thổ kháng chiến”. Việc tế tự ở Văn miếu tạm thời chuyển dời về Văn chỉ huyện Vĩnh Xương, để thuận tiện cho việc cúng tế cũng như sinh hoạt của các thân hào, nhân sĩ, trí thức.
Sau đó, nhận thấy Văn chỉ Vĩnh Xương quy mô nhỏ, chật hẹp, nên các thân hào, nhân sĩ, trí thức và nhà giáo trong Văn hội đã quyên góp tiền xây dựng Văn miếu Khánh Hòa tại Phước Hải, để làm nơi dạy học. Văn miếu có kết cấu bằng bê tông cốt thép, mái lợp ngói tây, kết cấu có sự pha trộn giữa kiến trúc truyền thống với kiến trúc phương Tây.
Năm 1958, Văn chỉ Diên Khánh ở Gò Sòng, Phước Tuy, xã Diên Phước bị hư hỏng, xuống cấp, không người trông nom hương khói, nên các cụ trong Văn hội như: Hoành Sơn Phan Duy Tuần, Qua Phong Nguyễn Trọng Tố, Nguyễn Tấn xin phép chính quyền cho chuyển phần cơ sở vật chất còn lại của Văn chỉ Diên Khánh tại Phước Tuy về dựng lại trên đất Văn miếu Diên Khánh xưa để tu bổ, phục dựng và đặt tên là Văn miếu Diên Khánh. Điều này thể hiện rõ tại Công văn số 688/DK/HC ngày 03/11/1958 của Quận trưởng quận Diên Khánh – Trần Bá Lộc gửi ông đại diện xã Diên Thủy tại Phú Lộc:“giao lại cho Hội Văn chỉ Diên Khánh những bất động sản của miếu Văn Thánh cũ”. Trong đó có đoạn nêu: “Để xúc tiến công việc trùng tu Miếu Văn Thánh cũ, yêu cầu ông giao lại cho Hội đồng Văn chỉ Diên Khánh những bất động sản của miếu ấy gồm có đất, nền Miếu cũ, cùng những di sản khác nếu có…”. Từ đây, Văn miếu Diên Khánh được các cụ trong Văn hội duy trì nghi lễ cúng tế, hương khói hàng năm.
Khi mới xây dựng, Văn miếu có miếu Chính và miếu Khải Thánh, lợp bằng cỏ tranh.
Sau các đợt tu bổ, đặc biệt là vào năm 1959, Văn miếu bao gồm: Nghi môn ngoại và tường thành, Nghi môn nội, Nhà bia (Thạch Bi đình), Sân miếu, Cột cờ, Nhà Đông và nhà Tây (Tả Vu – Hữu Vu), Bái đường, Chánh tẩm
Các công trình được xây dựng bằng gạch thẻ, mái lợp ngói âm dương (sau này thay bằng ngói tây), cửa gỗ kiểu ván bưng.
– Lễ hội và hoạt động
Văn miếu Diên Khánh thờ Đức Khổng Tử, Tứ phối (4 học trò giỏi của Khổng Tử: Nhan Hồi, Tăng Sâm, Khổng Cấp, Mạnh Kha) và Thập Triết (10 vị hiền triết có công với Nho giáo).
Dưới thời Nguyễn, Văn miếu là một trong sáu cơ sở thờ tự của tỉnh Khánh Hòa được liệt vào lệ “Quốc tế”, do chính quyền phong kiến tổ chức tế lễ.
Hàng năm, Ban quản lý di tích tổ chức:
Lễ Thánh Đản (kỷ niệm ngày sinh Đức Khổng Tử vào 27/8 âm lịch)
Lễ Thánh Húy (ngày giỗ Đức Khổng Tử vào 18/4 âm lịch)
Từ năm 2004 đến nay, Văn miếu còn tổ chức lễ phát thưởng, trao học bổng “Khuyến học, khuyến tài” cho học sinh, sinh viên nghèo học giỏi của huyện Diên Khánh và tỉnh Khánh Hòa vào dịp lễ Thánh Húy.
Năm 1998, Văn miếu Diên Khánh được Bộ Văn hóa – Thông tin (nay là Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch) xếp hạng di tích quốc gia.
Hiện nay, Văn miếu còn lưu giữ hai tấm bia đá thời Tự Đức (1858), ghi lại lịch sử và các khoa bảng địa phương, cùng một bài minh ở Bái Đường nói rõ về sự đỗ đạt của các vị văn võ, khoa bảng, hào mục, chức sắc và học sinh địa phương từ đầu triều Nguyễn đến thời Tự Đức
Địa chỉ: Tổ dân phố Phú Lộc Tây 1, thị trấn Diên Khánh, huyện Diên Khánh, Tỉnh Khánh Hòa
Google Map
Place ID: ChIJj25MnHxbcDERziEdJJLZuRc
#vanhoa #ditichlichsu #vanmieudienkhanh #vanhoatruyenthong #vanhoanhatrang #vanhoakhanhhoa #historicalsite #culture
